- Jan Smits

Samenvatting van het verslag: “Worstelen met risico’s in ontwikkelingsland. Waarom er nog veel winst te behalen is.”

Hoe zorg je dat Risicomanagement voor jouw organisatie toegevoegde waarde heeft?
Onderzoek binnen ontwikkelingsorganisaties in Nederland.

De crisis in de bankensector heeft het weer eens duidelijk gemaakt. Effectief risicomanagement is in sectoren met veel risico broodnodig. Een andere sector die ook werkt met hoog riskante activiteiten is de ontwikkelingssector. En dat met geld van anderen. Verspreid over de wereld zijn gedreven mensen actief om het lot van de mensen om hen heen te helpen verbeteren.  Tot in de meest gevaarlijke of afgelegen uithoeken toe. De armsten hulp bieden onder primitieve omstandigheden bij ontbrekende infrastructuur en lokale autoriteiten, die corrupt of op zijn minst ineffectief zijn, is hoog riskant. Juist daarom is die hulp zo hard nodig. In Nederland wordt ruim 4 miljard euro besteed aan ontwikkelingswerk. Een aanzienlijk deel door zelfstandige goede doelen organisaties. Hoe gaan goede doelen organisaties met risico om? Een duik in 29 jaarverslagen aangevuld met live interviews in 5 organisaties geeft een beeld van de stand van risicomanagement in ontwikkelingsland.

Jaarverslagen.
De meeste organisaties doen iets aan risicomanagement. Zij noemen dit in hun jaarverslag. Geen enkele organisatie geeft aan wat het grootste risico is waar ze op sturen.  Uit de verslagen blijkt dat het vooral gaat om het voortbestaan. Dit loopt gevaar als er te weinig inkomsten zijn of als een uitgavenpiek niet betaald kan worden. De risico’s aan de inkomstenkant zijn daarbij beter in beeld dan de risico’s aan de uitgaven kant. De meest genomen maatregel is een financiële buffer (continuiteitsreserve). Richtlijn is 1,5 maal de jaarkosten. Als de risico’s oplopen (meer conflicthaarden) en de inkomsten dalen (economische crisis) kan dit weleens te weinig zijn. Slechts 1 organisatie laat zien dat de buffer gebaseerd is op de ingeschatte risico’s.
Van de risico’s die binnen de projecten spelen krijgen alleen de veiligheidsrisico’s. Risico’s voor de gezondheid en de levens van de medewerkers en van de hulpontvangers worden nauwlettend in de gaten gehouden. Maar aan de uitgavenkant is geen transparantie over die risico’s die men moet nemen of bereid is te nemen. We weten dat die risico’s hoog zijn en niet zelden gaat het om grote bedragen. Wordt hier niet aan risicomanagement gedaan? Of wordt erover gezwegen uit angst voor reputatieschade en daarmee dalende inkomsten?

Interviews
Positief is dat alle geïnterviewde organisaties zich met risico’s bezighouden. Ook als dat niet in het jaarverslag is vermeld. De drijfveren zijn de verplichting om bij het aanvragen van geld bij fondsen iets over risico’s te zeggen. Ook het afleggen van verantwoording aan de raad van bestuur vraagt om het aangeven van de (strategische) risico’s. Op management en medewerkersniveau was zelden sprake van een enthousiast gedreven risicomanagement proces. De waarde van risicomanagement werd niet ontkend. Wel spelen hier de negatieve associaties van het woord risico mee. En ook het idee dat er in de praktijk weinig bruikbare resultaten uit komen. In de keten Raad van bestuur – directie – management – lokale organisaties speelt de angst mee dat het invoeren van risicomanagement als wantrouwen kan worden opgevat. Er wordt getwijfeld aan de capaciteit van medewerkers om effectief risicomanagement op te zetten en uit te voeren. Dit is omdat risicomanagement als een ingewikkelde techniek wordt gezien. Positief is dat een enkele organisatie wel bezig is om risicomanagement binnen de projecten zelf in te voeren.

Worstelen met risicomanagement
Zowel de jaarverslagen als de interviews geven een samenhangend beeld. Dat een formeel risicomanagementproces kan helpen bij het beter beheersen van risico’s is algemeen geaccepteerd. Het overgrote deel doet dan ook wel “iets” aan risico’s. De drive voor risicomanagement lijkt vooral te komen van sponsoren (de grotere fondsen eisen dat) en van de raad van bestuur. Wanneer we risicomanagement definiëren als expliciet de Plan Do Check Act (PDCA) cirkel doorlopen dan wordt er nog weinig gebruik gemaakt van sturen op risico’s (10 van de 29 organisaties lijken de PDCA cirkel te sluiten). Zonder sturing natuurlijk geen oogst van risicomanagement. Dit klopt met het beeld dat er op management en operationeel niveau weinig aan expliciet risicomanagement wordt gedaan. In bijna alle organisaties is risicomanagement geen integraal deel van het managementproces; er wordt niet risico gestuurd gewerkt. Het aantal mensen dat enthousiast wordt over risicomanagement of risicogestuurd werken lijkt klein. Het heeft een negatieve klank en wordt als dusdanig ingewikkeld ervaren dat er getwijfeld wordt of het wel uitvoerbaar is, zeker binnen de eigen- of partnerorganisatie in de doellanden.
Terwijl de meerwaarde die het toepassen van risicomanagement heeft in het goed beheersen van risico’s wel gezien wordt, is het bevreemdend dat in organisaties die dagelijks grote risico’s lopen het risicomanagement maar minimaal geïmplementeerd is. Het is toch te verwachten dat in deze sector allang een perfect georganiseerd risicomanagement ontwikkeld zou zijn.

Sprong voorwaarts
Er wordt veel goed werk verricht onder moeilijke omstandigheden door ontwikkelingsorganisaties. Juist hierdoor zijn de risico’s hoog. En juist bij hoge risico’s valt er veel te winnen bij zelfs de meest eenvoudige vorm van risicomanagement. Als van die 4 miljard slechts 10 % verloren gaat door het optreden van risico’s en de helft daarvan kan worden voorkomen is dat een winst van 200 miljoen euro. Dat betekent 800 miljoen dag maaltijden, 2,3 miljoen levensreddende behandelingen of vele microkredieten voor het opbouwen van een nieuw leven na een ramp. Voor de ontwikkelingsorganisaties zelf betekent het dat zij het salaris van de risicomanager veelvoudig terugverdienen en dat zij naar de raad van bestuur, de sponsoren en het publiek een goed verhaal hebben. En daarmee een positief effect op de reputatie, inkomstenstroom en bestaansrecht. De meeste van deze organisaties zijn zonder twijfel in staat zijn deze sprong voorwaarts te maken. Daarom zijn er 12 aanbevelingen gegeven om zowel de sector als de individuele organisaties handvaten te geven om mee aan het werk te gaan.

Wilt u het volledige rapport lezen, klik dan hier.

Terug naar pagina Risicoadvies Goede Doelen